Obowiązujące akty prawne i dyrektywy

W związku z Dyrektywą UE z 6 kwietnia 2019 r. przyjętą przez Parlament Europejski państwa członkowskie są zobligowane do wprowadzenia regulacji prawnych dotyczących ochrony sygnalistów do 2021 r. Dyrektywa nakłada na przedsiębiorców, jak i na instytucje z sektora publicznego obowiązek wprowadzenia narzędzi oraz procedur, które umożliwią sygnalistom anonimowe zgłaszanie nieprawidłowości i będą gwarantować im ochronę. Postanowienia dyrektywy doprecyzowuje ustawa przyjęta przez polski parlament. Wprowadzenie procedur przypomina nieco wdrażanie RODO, choć w tym przypadku przekłada się na odczuwalną poprawę stosunków pracodawca - pracownik - klient.

W związku z Dyrektywą UE z 6 kwietnia 2019 r. przyjętą przez Parlament Europejski państwa członkowskie są zobligowane do wprowadzenia regulacji prawnych dotyczących ochrony sygnalistów do 2021 r. Dyrektywa nakłada na przedsiębiorców, jak i na instytucje z sektora publicznego obowiązek wprowadzenia narzędzi oraz procedur, które umożliwią sygnalistom anonimowe zgłaszanie nieprawidłowości i będą gwarantować im ochronę.

1. Przedsiębiorstwa, które:
-zatrudniają od 50 pracowników,
-niezależnie od wielkości zatrudnienia, osiągają roczny obrót lub roczną sumę bilansową co najmniej 10 mln euro,
-niezależnie od wielkości zatrudnienia i przepływów finansowych, związane są z branżą finansową, gdzie występuje ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (instytucje finansowe, domy maklerskie, biura rachunkowe, doradcy podatkowi lub prawnicy).
2. Instytucje publiczne w gminach liczących więcej niż 10 tysięcy mieszkańców (sektory zamówień publicznych, usługi finansowe, zdrowie publiczne).

Niewdrożenie zgodnego z obowiązującymi przepisami systemu sygnalizowania może pociągać za sobą możliwość nałożenia na instytucję czy firmę kary administracyjnej.

Podmiot jest zobligowany do:
- Wdrożenia wewnętrznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości zapewniających ochronę tożsamości sygnalisty. System Anonimowego Sygnalizowania w postaci platformy internetowej pozwalający na anonimowe zgłaszanie naruszeń wg badań jest najefektywniejszym narzędziem i wzbudzającym największe zaufanie wśród potencjalnych sygnalistów.
- Wdrożenia procedur zgłaszania naruszeń wewnątrz organizacji i przedstawienia ich pracownikom w sposób prosty i przejrzysty. Ponadto pracodawca ma obowiązek poinformowania pracowników o możliwości zgłoszenia tych nadużyć do kanału zewnętrznego tj. do odpowiednich organów i instytucji.
- Reagowania na zgłoszone nadużycia w określonych ramach czasowych, zastosowania działań prowadzących do wyjaśnienia sprawy i wyeliminowania szkodliwych skutków naruszeń.
- O podjętych lub planowanych działaniach naprawczych oraz ich przebiegu sygnalista musi być informowany przez specjalnie powołaną bezstronną osobę / komórki. Mogą to być wyznaczone osoby, działy lub firmy zewnętrzne, jak nasza.
- Zapewnienia ochrony sygnalistom, poprzez zapobieganie działaniom odwetowym wprowadzając procedury to gwarantujące (np. anonimowość przy zgłoszeniu).
- Przykładowe zabronione działania odwetowe wg Dyrektywy to:
zwolnienie z pracy, degradacja ze stanowiska, kara dyscyplinarna, zmiana godzin lub miejsca pracy, zmniejszenie pensji, mobbing, dyskryminacja, niesprawiedliwe traktowanie, wpływ na złą reputację, wstrzymanie awansu lub szkoleń czy odebranie licencji.
Ochroną nie będą objęte te osoby, które celowo i z premedytacją ujawniły nieprawdziwe informacje.

WAŻNE! Państwa członkowskie są zobligowane do wprowadzenia sankcji dla przedsiębiorstw i instytucji, które nie wdrożyły odpowiednich procedur, dopuściły się na sygnalistach działań odwetowych lub utrudniały zgłoszenie naruszeń.
Ma być również zapewniona ochrona przedsiębiorstw oraz instytucji przed fałszywymi sygnalistami, którzy zgłaszają bądź upubliczniają nieprawdziwe oraz krzywdzące informacje.
Co ważniejsze, kraje członkowskie mają też zapewnić opiekę prawną osobom zgłaszającym naruszenia do odpowiednich organów.

Przepisy szczegółowo precyzują prawa i obowiązki sygnalisty. Pozbawiony możliwości skorzystania z wewnętrznego anonimowego systemu zgłaszania nieprawidłowości uprawniony jest on i zobowiązany dokonać zgłoszenia zewnętrznego np. do opinii publicznej lub właściwych organów państwowych. Sprawy tego typu rzadko kończą się w sposób polubowny i najczęściej trafiają. W wielu przypadkach są też komentowane medialnie a ślad po nich pozostaje w internecie na lata.

Parlament Europejski obejmuje definicją również osobę, z którą dopiero zostanie nawiązany stosunek pracy, stażystę, byłego pracownika, wolontariusza, udziałowca i kontrahenta. Osoba, która chce zaraportować wykrytą nieprawidłową, nieuczciwą lub nielegalną działalność w firmie, która nie posiada Systemu Anonimowego Sygnalizowania może to zrobić udając się do odpowiedniego działu (jeśli takowy jest), do przełożonego lub nagłośnić ją publicznie.

Ze względu na strach przed zemstą ze strony demaskowanej osoby/osób, utratą pracy lub stanowiska czy ostracyzmem ze strony współpracowników sygnalista często nie decyduje się na to działanie. W związku z tym każda firma czy instytucja powinna zapewnić bezpieczne i anonimowe narzędzie służące do raportowania naruszeń. Najczęściej wybieraną formą jest platforma internetowa System Anonimowego Sygnalizowania, na której po zalogowaniu się może w bezpieczny i przede wszystkim anonimowy sposób przekazać informację o zaobserwowanych nieprawidłowych działaniach. Wówczas pracodawca ma szansę na szybką reakcję i powstrzymanie tych naruszeń lub wyeliminowanie zagrożeń jeszcze na wczesnym etapie.

Rola sygnalisty jest bardzo istotna, ponieważ sprzeciwia się niepożądanym działaniom w środowisku pracy, przez co działa na rzecz wspólnego dobra. Właśnie dzięki takiej postawie i aktywności zminimalizowane są szkodliwe skutki nieprawidłowych zachowań jak np. mobbing, dyskryminacja, niebezpieczne warunki panujące w miejscu pracy, kradzieże czy inne zagrożenia.

Według licznych badań to mobbing, kradzieże, korupcja, dyskryminacja, nieprzestrzeganie norm bezpieczeństwa i tym samym stwarzanie zagrożenia dla życia lub zdrowia współpracowników, łamanie praw ochrony prywatności oraz danych osobowych, łamanie praw konsumenckich, stwarzanie zagrożenia dla środowiska. Dzięki sygnalistom nieprawidłowości daje się wyeliminować bez zaangażowania np. Państwowej Inspekcji Pracy czy sądów powszechnych.

To promowanie postępowania etycznego mające na celu dobro wszystkich. W krajach Anglosaskich od wielu dekad jest to postawa chwalona, doceniana a w niektórych przypadkach nagradzana. Informowanie o naruszeniach jest tam wpisane w kulturę pracy. W naszym środowisku sygnalizowanie kojarzone jest w wielu przypadkach jeszcze z donosicielstwem, co ma uwarunkowanie historyczne. Natomiast rośnie świadomość polskiego pracodawcy i pracownika, że etyczne zachowania w miejscu pracy zagwarantują bezpieczeństwo, stabilność, wspólne dobro i komfort. Sygnalista (Whistleblower) to osoba z postawą obywatelską, która ujawnia nadużycia dla dobra publicznego. Dlatego ważne jest wprowadzenie polityki etyki wraz z narzędziami anonimowego zgłaszania naruszeń w polskich firmach i uświadamianie pracowników o ważności tych wartości oraz korzyściach płynących z działań dla obrony praw pracowniczych.